Tên di sản : Động Tiên Sơn

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Danh lam thắng cảnh

Sô quyết định : 322/QĐ-BVHTTDL

Giới thiệu

Di tích thắng cảnh Kim Sơn là một quần thể gồm: núi Kim Sơn, hệ thống hang động hồ Cây Ấu. Toàn bộ quần thể này được phân bố trong một không gian liền kề nhau có diện tích 186,22ha.

Về núi Kim Sơn, chạy theo hướng Bắc – Nam, được phân bố trên một mặt bằng trắc địa rộng tới 164,66ha, gồm 29 ngọn đó là: Núi Chồng Mâm, núi Nhót, núi Chuỳnh, núi Chầu, núi Lách, núi Sen, núi Đụn, núi Lớn, núi Mẹ Thiệu, núi Ác, núi Khe Vàng, núi Lăng, núi Mỏ, núi Tiến Sĩ, núi Kẻ E, núi Thung Vình, núi Nghè, núi Cốc Sơn, núi Mai Sơn, núi Hang…trong đó ngọn núi cao nhất có độ cao 350m là núi Thung Vình, núi thấp nhất cũng có độ cao 250m là núi Cốc Sơn.

Về hệ thống hang động, có hàng trăm hang động nhỏ khác nhau, nhưng hệ thống hang động có thể thăm quan du lịch được, phân bố chủ yếu ở khu vực núi Hang, ở đó có “Ngũ Linh động”, còn động Tiên Sơn – một động mới được phát hiện năm 2003 lại nằm ở khu vực núi Thùng Vình.

Động Ngọc Hồ - Động Nước – Kim Sơn động là một hang luồn thông từ Tây – Nam qua Đông – Bắc. Lòng động chỗ rộng nhất đến 50m, chỗ trung bình 20m, chỗ hẹp khoảng 10m; khoảng cách cao nhất thông lên núi chỗ thấp cũng 3m, chỗ cao đến 50m. Chiều dài của động khoảng 150m.

Động Đền, gọi là Động Đền vì sát cửa động có ngôi đền, nay đã bị sập đổ chỉ còn lại nền móng.

Rời khỏi Động Đền đi về phía Nam khoảng 20m ta tới Động Ngọc Kiều. Gọi là Động Ngọc Kiều vì có 1 phiến đá dài như một cây cầu bắc ngang qua cửa động. Động lại còn có một tên nữa là hang Mắc Cưỡi.

Rời khỏi động Ngọc Kiều đi tiếp về phía Nam ta sang động Ngọc Long. Ngọc Long là động Rồng. Động hình bầu dục, có chiều dài 34m, chiều rộng 17m. Nền động bằng phẳng, vòm động cao từ 5 đến 15m, trong động không có nhiều thạch nhũ. Trong những năm kháng chiến chống Pháp đây là xưởng quân giới của quân đội ta.

Rời động Ngọc Long đi tiếp về phía nam ta vào động Ngọc Tử. Động này có cửa ra vào ở phía trên cao, muốn vào hang động thì phải dùng dây mới vào được. Trong những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, bộ đội ta đã cho xẻ đất đá từ dưới nền đất lên đến cửa động để ra vào dễ dàng. Nó đã được dùng làm kho chứa đạn dược.

Rời khỏi động Ngọc Tử, men theo con đường sát chân núi trở lại cửa Bắc của động Ngọc Hồ, xuống thuyền du khách được đi trên một hồ nước mênh mông, trong suốt và phẳng lặng đến kì lạ, với những cây ấu và hoa sen mọc ken dày.

Động Tiên Sơn là một động lớn nhất cho đến nay được biết, có thể rộng tới hàng chục mẫu theo mặt bằng trắc địa. Theo cảm quan của du khách và người dân trong vùng thì động Tiên Sơn được chia làm 3 buồng.

Bước vào cửa động gọi là Động Tiền, đi tiếp vào là động Thiên Cung. Từ động Thiên Cung còn có “con đường đi xuống âm phủ”, “lối lên trời”. Xuống thuyền qua hồ nước rộng trên lối đi cũ trở về động Ngọc Hồ. Thuyền luồn ra đến cửa hang ở phía Tây – Nam, nhìn lên phía bên trái trên sườn núi có ngôi chùa Ngọc Sơn. Rời thuyền men theo đường núi khoảng 100m ta lên tới động Thông Thiên. Hai bên cửa động là những mái đá nguyên sinh, ở đây có hình một con sư tử như đang nằm gác cửa. Trên vòm động là các hình thạch nhũ: một bức Phật bà, có vú mẹ sà xuống, mái tóc nàng tiên, hàm răng sư tử cùng vô số các loại hình thạch nhũ khác.

Trong lòng động được mở ra 4 cửa: một cửa mở ra ngang sườn núi nhìn về hướng nam, một cửa thông lên trời mở ra hướng bắc, một cửa nhìn xuống động Ngọc Hồ, một cửa chính vào ở phía tây.

Hồ Cây Ấu có diện tích 21,56ha, được phân bố: Hồ Ngoài 2,32ha, Hồ Trong 5,68ha dùng để trồng Ấu, còn Xã Bặn Con 0,92ha, Xã Bặn Lớn 12,6ha dùng để trồng sen.

Xã Bặn Con, Xã Bặn Lớn không phải là một đơn vị hành chính mà là địa danh của Hồ Sen hiện nay, trước đây là một rừng cây Bặn mọc ở dước hồ

Nhìn chung, khu di tích thắng cảnh Kim Sơn là một quần thể núi – hồ - hang động… có giá trị đặc biệt quan trọng phục vụ cho việc khai thác du lịch trong tương lai. Chúng ta phải có nhiệm vụ xây dựng một nền kinh tế có kế hoạch, đảm bảo một sự phát triển lâu dài và cân đối cho vùng đất nhỏ hẹp đẹp đẽ và đa dạng này.

Những hiện vật có giá trị lớn: Bia đề thơ ở động Ngọc Hồ (2 bia); Bia đề thơ ở Động Đền (3 bia); Bia ở Động Ngọc Kiều (6 bia); bia đề ở động Thông Thiên.